نقاشی شاهکار «میخک، زنبق، زنبق، گل سرخ» اثر جان سینگر سارجنت

جان سینگر سارجنت، که به‌خاطر پرتره‌های خیره‌کننده از شخصیت‌های برجسته‌ی جامعه‌ی خود شناخته می‌شود، یکی از موفق‌ترین نقاشان زمان خود بود. اما پس از جنجالی که با نقاشی پرتره‌ی مشهورش «مدم ایکس» در پاریس به وجود آورد، سارجنت مجبور شد فرانسه را ترک کند و به حومه‌ی انگلستان پناه ببرد. در آنجا بود که او کار بر روی اثری متفاوت از تمام آثار پیشین خود را آغاز کرد: شاهکارش از سال‌های ۱۸۸۵-۱۸۸۶ با نام «میخک، زنبق، زنبق، گل سرخ».

این نقاشی، که الهام آن از سفری با قایق بر رودخانه تیمز و مشاهده‌ی فانوس‌های چینی میان زنبق‌های آبی گرفته شده بود، دو تابستان متوالی را به خود اختصاص داد. اثر، دو دختر جوان را در باغی سرسبز به تصویر می‌کشد که با دقت فانوس‌های کاغذی را روشن می‌کنند.

منظره‌ی غروب در این اثر به زیبایی بازنمایی شده است. در میان نورهای لطیف گرگ‌ومیش و در فضایی پوشیده از گل‌های رنگارنگ و نور فانوس‌ها، لحظه‌ای صمیمی از کودکی و معصومیت ثبت شده است. پیوند این فضای شاعرانه با طبیعت و لذت‌های گذرای زندگی، این اثر را به یکی از دلنشین‌ترین نقاشی‌های سارجنت بدل کرده است.

مدل‌های نقاشی و دقت در جزئیات

سارجنت این اثر را در خانه‌ی هنرمند فرانسس دیویس میلت آغاز کرد، اما به‌جای دختر میزبان، از دختران یکی دیگر از دوستان هنرمندش، فردریک بارنارد، به‌عنوان مدل استفاده کرد. دوروتی یازده‌ساله (از پهلو) و پولی هفت‌ساله (روبرو) مدل‌های این اثر هستند. سارجنت آن‌ها را به‌خاطر رنگ مویشان انتخاب کرده بود، چرا که این رنگ دقیقاً همان چیزی بود که او نیاز داشت.

با هر نگاه جدید به این نقاشی، جزئیات تازه‌ای کشف می‌شود: خطوط فانوس‌ها، سایه‌های آبی مایل به خاکستری، و انعکاس نور نارنجی روی انگشتان و چهره‌های ظریف.

این اثر یکی از معدود کارهایی است که سارجنت به سبک نقاشی «در فضای باز» (en plein air) و به شیوه‌ای نزدیک به امپرسیونیسم خلق کرده است. «میخک، زنبق، زنبق، گل سرخ» اثری است که امپرسیونیسم را به انگلستان معرفی کرد و از روایت‌پردازی فاصله گرفت تا تجربه‌ای کاملاً بصری ارائه دهد. این ویژگی‌ها با جنبش زیبایی‌شناسی (Aestheticism) همسو هستند، جنبشی که هنر را برای هنر می‌خواست و از روایت‌های ادبی فاصله می‌گرفت.

مسابقه‌ای با زمان

یکی از چالش‌های بزرگ سارجنت، ثبت نور لحظه‌ای گرگ‌ومیش بود. او هر روز تنها چند دقیقه زمان داشت تا به نور دلخواه برسد و اغلب مجبور بود نقاشی روز قبل را پاک کند و از نو آغاز کند. برای جبران کمبود زمان، او همه‌چیز را از پیش آماده می‌کرد و در صورت از بین رفتن گل‌ها، از گل‌های مصنوعی استفاده می‌کرد.

دوست شاعر سارجنت، ادموند گاس، به‌خوبی این صحنه را به یاد می‌آورد: «هر شب، بازی تنیس‌مان به خاطر تعهد سارجنت به نقاشی متوقف می‌شد… او در لحظه‌ای کوتاه، با حرکتی شتاب‌زده، ضربات قلم‌مو را روی بوم می‌زد و دوباره به ما می‌پیوست.»

ژاپنی‌گرایی و ترکیب‌بندی خلاقانه

این نقاشی که اکنون در گالری تیت بریتانیا در لندن نگهداری می‌شود، در ابعاد بزرگ و تقریباً مربعی (۵ فوت و ۹ اینچ در ۵ فوت و ۱ اینچ) خلق شده است. در ابتدا این اثر به شکل مستطیل بود، اما سارجنت دو فوت از سمت چپ نقاشی را برید تا ترکیب‌بندی متعادل‌تر و متمرکزتری ایجاد کند. زاویه‌ی دید خاص نقاشی، که از بالا و با انحرافی جزئی انتخاب شده، یادآور چاپ‌های ژاپنی است که در آن زمان، به‌ویژه در میان امپرسیونیست‌ها، بسیار محبوب بود.

کنتراست میان گل‌های سفید فانوس‌ها و شاخ‌وبرگ‌های سبز پررنگ، یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی این اثر است. در عین حال، گل‌ها به شکلی غیرمنتظره در قسمت بالایی بوم بزرگ‌تر دیده می‌شوند، ویژگی‌ای که حس دو‌بعدی و تخت بودن اثر را تقویت می‌کند و از عناصر کلیدی ژاپنی‌گرایی (Japonisme) به شمار می‌رود.

پیوند با موسیقی و عنوان اثر

عنوان این نقاشی از یک آهنگ محبوب قرن هجدهم با نام «تاج‌گل» اثر جوزف مازینگی گرفته شده است. تکرار نام گل‌ها در عنوان، بازتابی از تکرار بصری گل‌ها در نقاشی است. همان‌گونه که نت‌های یک موسیقی بر روی صفحه پراکنده‌اند، گل‌های نقاشی نیز با ریتمی خاص سراسر بوم را پر کرده‌اند. این علاقه‌ی سارجنت به موسیقی در زندگی شخصی او نیز مشهود بود، زیرا اغلب تابستان‌های خود را در کنار دوستانش در منطقه‌ی برادویِ ووسترشایر با آوازخوانی و نواختن پیانو سپری می‌کرد.

واکنش‌ها و میراث اثر

«میخک، زنبق، زنبق، گل سرخ» برای نخستین بار در سال ۱۸۸۷ در نمایشگاه تابستانی آکادمی سلطنتی به نمایش درآمد و نقدهای متنوعی دریافت کرد. یکی از نقدها در مجله‌ی آرت جورنال چنین می‌گوید: «آقای سارجنت بدون شک پربحث‌ترین هنرمند سال است… هنرمندان درباره‌ی این نقاشی تقریباً تا حد دعوا پیش می‌روند.»

این نقاشی نه‌تنها سارجنت را از جنجال «مدم ایکس» نجات داد، بلکه دوران جدیدی از خلاقیت را برای او رقم زد. ترکیب موضوعی تازه با تکنیکی نو، این اثر را به شاهکاری ماندگار تبدیل کرد که نه‌تنها زندگی حرفه‌ای سارجنت را احیا کرد، بلکه جایگاه او را به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین هنرمندان قرن تثبیت نمود.

«میخک، زنبق، زنبق، گل سرخ» همچنان یکی از تحسین‌شده‌ترین آثار سارجنت است و جلوه‌ای از توانایی او در ترکیب رنگ، نور و احساسات است. این اثر هم‌اکنون به نمادی از زیبایی‌شناسی دوره‌ی ویکتوریا و تأثیر امپرسیونیسم در هنر انگلستان تبدیل شده است.