چهارطاقی بازه هوره مشهد
مشهد، به عنوان قطب گردشگری مذهبی ایران، هر ساله میزبان میلیون‌ها زائر از سراسر کشور و جهان است. در کنار حرم مطهر رضوی، این شهر تاریخی، جاذبه‌های دیگری نیز دارد که از آن جمله می‌توان به چهارطاقی بازه هوره اشاره کرد. این بنای تاریخی که قدمت آن به دوران اشکانیان و ساسانیان می‌رسد، به‌عنوان قدیمی‌ترین چهارطاقی ایران شناخته می‌شود. با توجه به تحقیقات انجام شده، کاربرد اصلی این بنا در دوره ساسانی بوده است، اما هنوز درباره کاربری دقیق آن، مانند آتشکده بودن یا داشتن کاربری دیگر، اتفاق نظر وجود ندارد. در ادامه، به بررسی بیشتر این بنای ارزشمند و تاریخی خواهیم پرداخت.
چهارطاقی بازه هوره کجاست؟
چهارطاقی سنگی بازه هوره، یکی از آثار تاریخی ارزشمند ایران و استان خراسان رضوی است که در حدود ۷۰ کیلومتری جنوب شهر مشهد و در نزدیکی روستای رباط سفید واقع شده است. این بنای تاریخی که قدمتی طولانی دارد، به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مشهد به شمار می‌رود و گردشگران بسیاری را برای بازدید از خود فرا می‌خواند.
آدرس: ایران، استان خراسان رضوی، شهرستان مشهد، بخش احمدآباد، روستای رباط سفید
معرفی چهارطاقی بازه هوره
این بنای سنگی کهن که قدمت آن به دوره ساسانیان بازمی‌گردد، در طول تاریخ همواره مورد توجه پژوهشگران و گردشگران بوده است. برخی از کارشناسان معتقدند که این بنا ویژگی‌های معماری دوره پارتیان را نیز داراست و برخی دیگر آن را قدیمی‌ترین چهارطاقی و حتی کهن‌ترین گنبد جهان می‌دانند. موقعیت جغرافیایی این بنا در مسیر کاروان‌روهای قدیمی و نظرات متفاوت درباره کاربری آن، بر پیچیدگی و جذابیت این اثر تاریخی افزوده است.
این بنای ارزشمند که در سال ۱۳۱۰ شمسی با شماره ثبت ۳۹ به فهرست آثار ملی ایران پیوسته است، گواهی بر قدمت و غنای تاریخی این منطقه است. پیشینه ثبت این چهارطاقی نشان می‌دهد که آن را می‌توان از نخستین بناهای باستانی ایران دانست که مورد توجه و حفاظت قرار گرفته است.
کاربری چهارطاقی بازه هوره، معمایی تاریخی
کاربری دقیق چهارطاقی بازه هوره، یکی از پرسش‌های جذاب و چالش‌برانگیز در حوزه باستان‌شناسی ایران است. با وجود پژوهش‌های گسترده، هنوز پاسخ قطعی و جامعی برای این پرسش یافت نشده است. برخی پژوهشگران، با توجه به ویژگی‌های معماری بنا و موقعیت جغرافیایی آن، این سازه را آتشکده‌ای از دوران ساسانی می‌دانند. اما فقدان شواهدی مانند آتشدان یا پایه‌ای برای مجمر، این نظریه را با تردید مواجه ساخته است. نظریه دیگری نیز وجود دارد که چهارطاقی را بخشی از یک مجموعه بزرگ‌تر، احتمالا یک تالار یا کاخ، می‌داند. وجود بقایای معماری در اطراف بنا، این احتمال را تقویت می‌کند.
علاوه بر دو نظریه مذکور، برخی دیگر از پژوهشگران، کاربری نجومی یا نظامی را برای این بنا پیشنهاد کرده‌اند. موقعیت خاص بنا بر روی یک مسیر ارتباطی مهم در دوران باستان، این احتمال را مطرح می‌کند که چهارطاقی به عنوان یک پاسگاه یا برج نگهبانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. همچنین، برخی پژوهشگران با توجه به موقعیت نجومی بنا، آن را ابزاری برای رصد آسمان و تعیین تقویم می‌دانند. کشف سفالینه‌های ساسانی در اطراف بنا، نشان‌دهنده اهمیت این مکان در دوره ساسانیان است و احتمالاً این بنا نقش مهمی در نظام سیاسی و اجتماعی آن دوران ایفا می‌کرده است. دوام این بنا برای بیش از ۱۷۰۰ سال بر روی شالوده رسی، گواهی بر مهارت و دانش بالای سازندگان آن است و نشان می‌دهد که چهارطاقی بازه هوره، یکی از شاهکارهای معماری ایران باستان محسوب می‌شود.
کاربری‌های گوناگون چهارطاقی‌ها و جایگاه ویژه بازه هوره
کاربری‌های گوناگون چهارطاقی‌ها و جایگاه ویژه بازه هورهچهارطاقیها در طول تاریخ، کاربری‌های متنوعی داشته‌اند. اگرچه بسیاری از آن‌ها به عنوان آتشکده مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما شواهد نشان می‌دهد که برخی از این بناها کارکردهای دیگری نیز داشته‌اند. چهارطاقی بازه هوره، با توجه به موقعیت جغرافیایی و معماری خاص خود، احتمالاً کاربری مذهبی داشته است. با این حال، کاربری دقیق این بنا هنوز به طور کامل مشخص نشده است. به هر حال، این بنا به عنوان کهن‌ترین چهارطاقی ایران، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نشان‌دهنده عظمت معماری ایران باستان در عصر ساسانی است. مطالعه و بررسی این بنا می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در مورد معماری، باورها و شیوه زندگی مردم در آن دوره در اختیار ما قرار دهد.
معماری باشکوه ساسانی
چهارطاقی بازه هوره، نمونه‌ای بی‌بدیل از معماری چهارطاقی در ایران است که با طرحی ساده و در عین حال پیچیده، نمایانگر دانش و مهارت سازندگان ایرانی در دوران ساسانی است. این بنا که هسته مرکزی یک مجموعه معماری بزرگ بوده، از یک مربع تشکیل شده که بر روی هر گوشه آن یک جرز قرار دارد. این جرزها با چهار قوس به یکدیگر متصل شده‌اند و گنبدی بر روی آن‌ها قرار گرفته است. وجود سه ورودی بلند و عریض در فضای ورودی، نشان از اهمیت این بنا و کاربری احتمالی آن به عنوان یک بنای مذهبی دارد. نکته جالب توجه در معماری این بنا، استفاده از چوب در سطح فوقانی پلان مربع برای ایجاد گوشواره و گنبد است که نشان از نوآوری و خلاقیت معماران ایرانی در آن دوره دارد.
پرسش‌های متداول
۱. چهارطاقی بازه هوره چه کاربردی داشته است؟
با وجود اینکه چهارطاقی بازه هوره به عنوان آتشکده شناخته می‌شود، اما در کاوش‌های باستان‌شناسی شواهد قطعی از وجود آتشدان در آن پیدا نشده است. بنابراین کاربری دقیق این بنا هنوز مورد اختلاف نظر باستان‌شناسان است. برخی معتقدند که این بنا بخشی از یک مجموعه بزرگ‌تر بوده و به عنوان تالار مورد استفاده قرار می‌گرفته است. برخی دیگر نیز نظریه کاربری نجومی برای این بنا مطرح کرده‌اند.
۲. چرا چهارطاقی بازه هوره اهمیت تاریخی دارد؟
چهارطاقی بازه هوره به دلایل زیر اهمیت تاریخی فراوانی دارد:قدمت: این بنا یکی از قدیمی‌ترین سازه‌های گنبدی جهان محسوب می‌شود و به دوره ساسانیان تعلق دارد.
ثبت ملی: چهارطاقی بازه هوره به عنوان اولین اثر تاریخی استان خراسان رضوی به ثبت ملی رسیده است.
معماری منحصر به فرد: سبک معماری این بنا نشان‌دهنده پیشرفت معماری در دوره ساسانیان است.
رمزآلود بودن: کاربری دقیق این بنا هنوز مشخص نشده و همین امر باعث شده تا این بنای تاریخی جذابیت بیشتری برای پژوهشگران و گردشگران داشته باشد.
