چرا مولانا پرفروش شاعر در آمریکاست؟ (گزارش bbc)

به گزارش بی‌بی‌سی جلال الدین محمد مولوی، عارف و صوفی ایرانی که 807 سال پیش در 1207 میلادی متولد شد، با اشعار پرشور خود در سال‌های اخیر میلیون‌ها نسخه کتاب فروخته و او را به محبوب‌ترین شاعر در آمریکا تبدیل کرده است. در سطح جهانی نیز طرفداران او بی‌شمارند.

مولانا، چهرهٔ جذاب در تمام فرهنگ‌ها

برد گوچ، که در حال نگارش زندگینامه مولانا است، می‌گوید: “او یک چهرهٔ جذاب در تمام فرهنگ‌هاست.” گوچ، که برای نوشتن این کتاب به زادگاه مولانا در وخش (تاجیکستان امروزی)، سمرقند، ایران و سوریه سفر کرده، می‌گوید: “نقشه زندگی مولانا 2500 مایل را پوشش می‌دهد.” مقصد نهایی مولانا قونیه در ترکیه بود، جایی که 50 سال آخر عمر خود را در آنجا گذراند. امروزه آرامگاه مولانا هر ساله در 17 دسامبر، سالگرد مرگ او، میزبان پیروان و سران کشورها برای مراسم رقص سماع است.

تحول زندگی مولانا با دیدار شمس تبریزی

نقطهٔ عطف زندگی مولانا در سال 1244 با ملاقات شمس تبریزی، عارف سرگردان، رخ داد. گوچ می‌گوید: “مولانا در 37 سالگی یک واعظ و محقق مسلمان سنتی بود، همان‌طور که پدر و پدربزرگش بودند. این دو نفر سه سال دوستی عمیق و الکتریکی داشتند – عاشق و معشوق [یا] مرید و شیخ، هرگز مشخص نیست.” مولانا به یک عارف تبدیل شد. پس از سه سال شمس ناپدید شد – “احتمالاً توسط پسر حسود مولانا به قتل رسید، احتمالاً به مولانا درس مهمی در مورد جدایی داد.” مولانا با سرودن شعر با این فقدان کنار آمد. “بیشتر اشعاری که از او داریم از سن 37 تا 67 سالگی اوست. او 3000 [غزل عاشقانه] برای شمس، پیامبر اسلام و خدا نوشت. او 2000 رباعی سرود. او مثنوی معنوی شش جلدی را در قالب مثنوی سرود.”

مولانا؛ شاعر شادی و عشق

در طول این سال‌ها، مولانا شعر، موسیقی و رقص را در اعمال مذهبی گنجاند. گوچ می‌گوید: “مولانا هنگام تفکر و سرودن شعر، که آن را دیکته می‌کرد، می‌چرخید. این پس از مرگ او به رقص مدیتیشن زیبا تبدیل شد.” یا، همانطور که مولانا در غزل 2351 نوشت: “من نماز می‌خواندم. اکنون قافیه و شعر و ترانه می‌خوانم.” قرن‌ها پس از مرگ او، آثار مولانا خوانده می‌شود، به موسیقی تبدیل می‌شود و به عنوان الهام‌بخش رمان‌ها، اشعار، موسیقی، فیلم‌ها، ویدئوهای یوتیوب و توییت‌ها استفاده می‌شود. چرا آثار مولانا ماندگار است؟

گوچ می‌گوید: “او شاعر شادی و عشق است. کار او از رویارویی با جدایی از شمس و از عشق و منبع خلقت، و از مواجهه با مرگ ناشی می‌شود. پیام مولانا از میان موانع عبور می‌کند و ارتباط برقرار می‌کند.”

مولانا، شاعر مرموز و برانگیزاننده برای زمان ما

آن والدمن، شاعر و استاد شعر در دانشگاه ناروپا، می‌گوید: “مولانا یک شاعر و شخصیت بسیار مرموز و برانگیزاننده برای زمان ماست، زیرا ما با درک سنت صوفیه [و] درک ماهیت وجد و ارادت و قدرت شعر دست و پنجه نرم می‌کنیم. و همچنین سنت همجنس‌گرایانه، چه به سرانجام رسیده باشد یا نه. او در سنت طولانی بینندگان وجد از سافو تا والت ویتمن قرار دارد.”

اشعار مولانا، بیان احساس زنده بودن

لی بریچتی، مدیر اجرایی Poets House، می‌گوید: “در طول زمان، مکان و فرهنگ، اشعار مولانا بیان می‌کنند که زنده بودن چه احساسی دارد. و آنها به ما کمک می‌کنند تا جستجوی خودمان برای عشق و وجد را در پیچ و خم زندگی روزمره درک کنیم.” او آثار مولانا را به خاطر “طنین و زیبایی” آن با آثار شکسپیر مقایسه می‌کند.

تازگی شگفت‌انگیز تخیلی مولانا

کولمن بارکس، مترجم، که آثارش باعث رنسانس مولانا در آمریکا شد و مولانا را به پرفروش‌ترین شاعر در آمریکا تبدیل کرد، دلایل ماندگاری مولانا را برمی‌شمارد: “تازگی شگفت‌انگیز تخیلی او. اشتیاق عمیقی که ما احساس می‌کنیم از او می‌آید. حس شوخ‌طبعی او. همیشه یک بازیگوشی [در کنار] خرد وجود دارد.”

مولانا، 800 سال جلوتر از زمان خود

بارکس می‌گوید: “در حال حاضر، من احساس می‌کنم یک جنبش جهانی قوی وجود دارد، انگیزه‌ای که می‌خواهد مرزهایی را که ادیان ایجاد کرده‌اند، از بین ببرد و به خشونت فرقه‌ای پایان دهد. گفته می‌شود که مردم از همه ادیان در سال 1273 به مراسم تشییع جنازه مولانا آمدند. زیرا، آنها گفتند، او ایمان ما را هر کجا که هستیم عمیق‌تر می‌کند. این یک عنصر قدرتمند در جذابیت او در حال حاضر است.”

ترکیب غنای عرفانی و اقتباس‌های جسورانه از قالب‌های شعری

جاوید مجددی، محقق صوفیسم اولیه و قرون وسطایی در دانشگاه راتگرز و مترجم برنده جایزه مولانا، می‌گوید: “مولانا یک مبتکر تجربی در میان شاعران فارسی بود و او یک استاد صوفی بود. این ترکیب غنای عرفانی و اقتباس‌های جسورانه از قالب‌های شعری، کلید محبوبیت او امروز است.”

نوآوری‌های مولانا در شعر فارسی

مجددی می‌گوید اولین مورد از چهار نوآوری اصلی مولانا، خطاب مستقیم او به خوانندگان در دوم شخص نادر است. “من فکر می‌کنم خوانندگان معاصر به خوبی به این صراحت پاسخ می‌دهند.”

دوم، اشتیاق او به آموزش است: “خوانندگان ادبیات ‘الهام‌بخش’ به شعر مولانا جذب می‌شوند.” سوم، “استفاده او از تصاویر روزمره.” و چهارم، “خوش‌بینی او به دستیابی به اتحاد در غزل‌های عاشقانه‌اش. قرارداد در آن فرم تأکید بر دست نیافتنی بودن آن و سرزنش‌های بی‌رحمانه معشوق است. مولانا اتحاد را جشن می‌گیرد.”

مثنوی معنوی، طولانی‌ترین شعر عرفانی

مجددی ترجمه خود از سه جلد از شش جلد شاهکار مولانا، مثنوی معنوی، را به پایان رسانده است. او گفت که این “طولانی‌ترین شعر تأکیداً عرفانی است که تاکنون با 26000 بیت سروده شده است و آن را به خودی خود به اثری مهم تبدیل می‌کند. همچنین مسلماً پس از قرآن، دومین متن تأثیرگذار در جهان اسلام است.” متن اصلی فارسی چنان تأثیرگذار بود که در زمان عثمانی شبکه‌ای از مؤسسات به مطالعه آن اختصاص داشت.

تأثیر مولانا همچنان ادامه خواهد داشت

با چاپ ترجمه‌های جدید و طنین‌انداز شدن آثار او، تأثیر مولانا ادامه خواهد داشت. سخنان الهام‌بخش او به ما یادآوری می‌کند که چگونه شعر می‌تواند بخشی پایدار از زندگی روزمره باشد.