میل اخنگان مشهد؛ یکی از عجیب‌ترین بناهای تاریخی
مشهد، به عنوان پایتخت معنوی شیعیان، هر ساله میزبان زائران بسیاری از سراسر جهان است. اما فراتر از حرم مطهر امام رضا(ع)، این شهر تاریخی، گنجینه‌ای از آثار باستانی و بناهای ارزشمند را در خود جای داده است. یکی از این آثار تاریخی که کمتر به آن پرداخته می‌شود، میل اخنگان است. این بنای آجری با قدمتی بیش از شش قرن، در نزدیکی مشهد واقع شده و از جمله بناهای دوره تیموری و از جالب‌ترین جاهای دیدنی مشهد به‌شمار می‌رود. هرچند که سال‌ها از ساخت این بنا می‌گذرد، اما هویت فرد یا افرادی که در آن آرام گرفته‌اند، همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است. در ادامه به بررسی بیشتر این بنای تاریخی و اسرارآمیز خواهیم پرداخت.
میل اخنگان کجاست؟
میل اخنگان، یکی از بناهای تاریخی و دیدنی اطراف مشهد است که در فاصله حدود ۲۲ کیلومتری شمال شهر مشهد، در نزدیکی روستای اخنگان واقع شده است. برای رسیدن به این بنا، می‌توانید از جاده مشهد-قوچان به سمت شهر توس حرکت کنید و پس از گذر از آرامگاه فردوسی، مسیر خود را به سمت روستای پاژ ادامه دهید. میل اخنگان در حاشیه این مسیر قرار دارد و با کمی جستجو می‌توانید آن را بیابید.
معرفی میل اخنگان
میل اخنگان، بنایی تاریخی و مرموز در استان خراسان رضوی است که هویت فرد مدفون در آن همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. این اثر تاریخی که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، با نقش و نگارهای زنانه‌اش بر روی برج، ذهن بسیاری از پژوهشگران و گردشگران را به خود مشغول ساخته است. برخی معتقدند که این بنا آرامگاه گوهر تاج، خواهر گوهرشاد و همسر شاهرخ تیموری است، اما نظریات دیگری نیز مبنی بر اینکه این بنا آرامگاه دختری هندی یا آرامگاه دسته‌جمعی افراد مهم است، مطرح شده است. با وجود نظریات مختلف، صحت هیچ‌کدام از این ادعاها به طور قطعی اثبات نشده و میل اخنگان همچنان به‌عنوان یکی از معماهای جذاب تاریخ و معماری ایران باقی مانده است.
تاریخچه میل اخنگان
ابهام در تاریخ دقیق ساخت: تاریخ دقیق ساخت میل اخنگان یکی از پرسش‌های بی‌پاسخ در حوزه تاریخ معماری ایران است. با وجود نبود اسناد مستند، باستان‌شناسان با توجه به سبک معماری به کار رفته در بنا، قدمت آن را به دوره تیموری نسبت می‌دهند. استفاده از کاشی‌های مربعی شکل و منقوش در ساخت این بنا، یکی از دلایل اصلی این انتساب است.
نظریه‌های مختلف درباره قدمت: هرچند نظریه تیموری بودن میل اخنگان رواج بیشتری دارد، اما برخی محققان قدمت آن را به نیمه نخست قرن نهم هجری و حتی دوران ایلخانی نسبت می‌دهند. آنها با توجه به نوع ساخت، معماری و تزیینات بنا به این نتیجه رسیده‌اند. با توجه به این نظریه‌های مختلف، می‌توان نتیجه گرفت که میل اخنگان احتمالاً در قرن نهم هجری ساخته شده و سازندگان آن تلاش کرده‌اند تا یکی از بهترین بناهای آن دوره را خلق کنند.
روایت تاریخی و ارتباط با جنگ‌های گذشته: روایتی تاریخی از درگیری خونین بین حکمرانان خراسان و سلطان محمود غزنوی در نزدیکی میل اخنگان حکایت می‌کند. این روایت نشان می‌دهد که این منطقه در گذشته شاهد رویدادهای مهم تاریخی بوده است. هرچند نمی‌توان ارتباط مستقیمی بین این روایت و ساخت میل اخنگان برقرار کرد، اما این روایت به اهمیت تاریخی این منطقه می‌افزاید.
شباهت‌های معماری با بناهای هم عصر:با وجود ابهام در تاریخ دقیق ساخت، می‌توان شباهت‌هایی را بین میل اخنگان و بناهای هم عصر مانند مسجد جامع (قرن نهم هجری) و عمارت امیر چخماق یزد (اوایل قرن نهم هجری) مشاهده کرد. این شباهت‌ها نشان می‌دهد که میل اخنگان در زمره بناهای شاخص دوره خود بوده و از ویژگی‌های معماری آن دوره بهره‌مند است.
معماری میل اخنگان
میل اخنگان، شاهکاری از معماری دوره تیموری، با قدمتی بیش از ۵۵۰ سال، در شمال مشهد واقع شده است. این بنای آجری، با ارتفاع ۱۷ متر، بر روی سکویی مدور با هشت نیم‌ضلعی استوار شده و نمایی بیرونی مدور دارد که با هشت نیم‌ستون تزئین شده است. ستون اصلی بنا، ارتفاعی نزدیک به ۱۴ متر دارد و کلاهک عرق‌چینی آن نیز بیش از چهار متر ارتفاع دارد. استفاده از آجر و کاشی‌های لاجوردی و فیروزه‌ای با برش‌های مختلف و نقوش برجسته، به این بنا زیبایی و شکوه خاصی بخشیده است.
در داخل میل اخنگان، سنگ قبری با خط ثلث و نسخ وجود دارد و سه درب ورودی به این بنا راه می‌یابند. نکته جالب توجه در معماری این بنا، تضاد بین فضای داخلی ساده و بدون تزیین و نمای خارجی بسیار تزئین شده آن است. در حاشیه زیر سقف، آثار باقی‌مانده از کتیبه‌ای دیده می‌شود که نشان از اهمیت این بنا دارد. متأسفانه، به دلیل تخریب برخی از کاشی‌ها، نمای بیرونی بنا در حال حاضر ظاهری لانه‌زنبوری پیدا کرده است.
معماری میل اخنگان، نمونه‌ای بارز از هنر و معماری دوره تیموری است. استفاده از عناصر هندسی، کاشی‌کاری‌های ظریف، و تناسبات دقیق در طراحی این بنا، نشان از دانش و مهارت بالای معماران آن دوره دارد. این بنا، علاوه بر ارزش معماری، از نظر تاریخی نیز دارای اهمیت فراوانی است و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بازدید از میل اخنگان
بازدید از میل اخنگان، بنایی تاریخی و اسرارآمیز در نزدیکی روستای پاژ، برای علاقه‌مندان به تاریخ و معماری تجربه دلنشینی است. با این حال، به دلیل قرارگیری در مسیر روستایی و عدم وجود امکانات رفاهی گسترده، بهتر است مسافران با آمادگی کامل برای یک بازدید کوتاه‌مدت به این مکان سفر کنند. نبود پارکینگ اختصاصی نیز ایجاب می‌کند تا بازدیدکنندگان خود را برای یافتن جای پارک مناسب در حاشیه جاده آماده سازند.
تماشای آسمان در جوار میل اخنگان
میل اخنگان، با معماری باشکوه خود، نه تنها گواهی بر تاریخ پربار این سرزمین است، بلکه دریچه‌ای رو به آسمان ستاره‌بار نیز هست. موقعیت مکانی این بنای تاریخی در دوردست از هیاهوی شهری، آن را به مکانی ایده‌آل برای رصد ستارگان تبدیل کرده است. آلودگی نوری کم این منطقه، فرصتی بی‌نظیر برای علاقه‌مندان به نجوم فراهم آورده تا با چشم غیرمسلح یا تلسکوپ، به تماشای کهکشان راه شیری و اجرام آسمانی بپردازند. بدین ترتیب، بازدید از میل اخنگان، سفری است به گذشته و آینده؛ سفری که در آن می‌توان هم از تماشای آثار باستانی لذت برد و هم از زیبایی‌های بی‌کران آسمان شب.
