پارک سرخه حصار تهران؛ قدمتی قجری با حیواناتی کمیاب

پارک ملی سرخه‌حصار با قدمتی از دوران قاجار، یکی از قدیمی‌ترین مناطق حفاظت‌شده جهان و از محبوب‌ترین جاهای دیدنی تهران است. این پارک علاوه بر طبیعت زیبا و امکانات تفریحی متنوع، به دلیل وسعت زیاد و نزدیکی به شهر، تفرجگاهی محبوب برای پایتخت‌نشینان محسوب می‌شود.

معرفی پارک ملی سرخه حصار

پارک ملی سرخه حصار نمونه‌ای کم‌نظیر از اکوسیستم‌های طبیعی کشور است. این پارک طیف وسیعی از زیست‌بوم‌ها از جمله استپی، بیشه‌ای، کوهستانی و دشتی را در خود جای داده و نماینده‌ای تمام‌عیار از شرایط اقلیمی و بوم‌شناختی منطقه تهران به شمار می‌رود. حیات وحش ارزشمند این پارک ملی از اهمیت ویژه‌ای از جنبه‌های زیبایی‌شناختی، بوم‌شناختی، اجتماعی، اقتصادی، آموزشی و تفریحی برخوردار است.

تنوع گیاهی بی‌نظیر پارک ملی سرخه حصار

توپوگرافی متنوع پارک ملی سرخه حصار، بستری غنی برای رشد و نمو انواع گیاهان فراهم کرده است. این پارک با دارا بودن حدود ۳۲ واحد گیاهی و ۵۲ خانواده مختلف، مجموعه‌ای بی‌نظیر از درختان، درختچه‌ها، گرامینه‌ها، علف‌ها و گلسنگ‌های بومی منطقه را در خود جای داده است. برخی از این گونه‌های گیاهی دارای ارزش اکولوژیکی، حفاظتی، دارویی و صنعتی بالایی هستند و تعدادی از آن‌ها حتی در فهرست گیاهان نادر و در معرض انقراض قرار دارند.

موقعیت پارک ملی سرخه حصار

پارک ملی سرخه‌حصار در منتهی‌الیه شرق تهران واقع شده و بخشی از منطقه حفاظت‌شده بزرگ‌تر جاجرود را تشکیل می‌دهد.

آدرس: ایران، تهران، شمال شرق تهران، پارک جنگلی سرخه حصار

دسترسی به پارک ملی سرخه حصار

برای دسترسی به پارک ملی سرخه حصار با خودروی شخصی، مسیر اتوبان رسالت شرق را تا انتها ادامه دهید و سپس وارد بزرگراه شهید یاسینی شرق شوید. پارک در ابتدای این بزرگراه قرار دارد. اگر از حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنید، نزدیک‌ترین ایستگاه مترو، ایستگاه فرهنگسرا در خط دو است که از آنجا می‌توانید با تاکسی به پارک بروید. همچنین می‌توانید از ایستگاه اتوبوس چهارراه تهرانپارس، سوار اتوبوس‌های تندرو خط یک شوید و به پارک برسید.

تاریخچه پارک ملی سرخه حصار

پارک ملی سرخه حصار با قدمتی دیرینه، در ابتدا به عنوان شکارگاه سلطنتی در دوران قاجار مورد حفاظت قرار گرفت. پس از انتخاب تهران به عنوان پایتخت، این منطقه به یکی از قدیمی‌ترین مناطق حفاظت شده جهان تبدیل شد. در پی انقلاب اسلامی، مدیریت پارک به سازمان حفاظت محیط زیست واگذار شد و در سال ۱۳۵۹ رسماً به عنوان پارک ملی اعلام گردید. این پارک ملی گواهی بر اهمیت تاریخی و زیست‌محیطی این منطقه است.

اقلیم پارک ملی سرخه حصار

آب و هوای پارک ملی سرخه حصار نیمه خشک است و اختلاف درجه حرارت روز و شب در آن بالاست. متوسط حداکثر درجه حرارت سالانه آن ۱۸.۹ درجه سانتیگراد است. رودخانه جاجرود از کنار این منطقه می‌گذرد که پس از سد لتیان، در امتداد آن جریان پیدا می‌کند و در نهایت از شهرک پارچین خارج می‌شود.

منابع آب و بارندگی در پارک ملی سرخه حصار

منابع آب پارک ملی سرخه حصار از دو رودخانه مهم جاجرود و دماوند و همچنین تعداد زیادی چشمه‌های دائمی و فصلی تأمین می‌شود. این منطقه از چاه، چشمه و قنات‌های متعددی بهره می‌برد که آبدهی خوبی دارند. از مهم‌ترین چشمه‌های این منطقه می‌توان به چشمه چاتال، بیدک، انجیرک، رزک، شش‌گوش، دره شریف و چشمه سوخته اشاره کرد. کم‌باران‌ترین ناحیه پارک ملی سرخه حصار در اطراف قصر فیروزه و پرباران‌ترین آن ارتفاعات مجاور دره بیدکو سه‌پایه است. بارندگی در این پارک ملی بیشتر ناشی از جریان‌های غربی و مدیترانه‌ای است که نزدیک به هشت ماه از سال، از اوایل پاییز تا اواسط بهار، به‌صورت متناوب این منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. حداقل میانگین بارندگی سالانه در پارک ملی سرخه حصار ۲۷۵ میلی‌متر و حداکثر میانگین بارندگی سالانه آن ۴۵۰ میلی‌متر است. بلندترین نقطه مجموعه سرخه‌حصار، قله اراکوه به ارتفاع ۲۶۴۹ متر و پست‌ترین نقطه آن دشت سنگ‌تراشان به بلندی ۱۱۰۰ متر از سطح دریا است. کوه‌های مهم پارک ملی سرخه حصار عبارتند از کوه سه پایه، کوه بیدک، تخت تالق، کل خانی، شش‌گوش، سیاه غار، همروک

پوشش گیاهی پارک ملی سرخه حصار

پارک ملی سرخه حصار به دلیل موقعیت خاص خود از نظر پوشش گیاهی دارای سیمای متفاوتی است. این پارک از یک طرف به ناحیه گرمسیری ورامین نزدیک است و از طرف دیگر تحت تاثیر ارتفاعات البرز مرکزی قرار دارد. همچنین داشتن پستی و بلندی‌های بسیار در این منطقه باعث تنوع پوشش گیاهی شده است. تیپ عمومی منطقه شامل درمنه می‌شود و در ارتفاعات کوه‌های پارک ملی سرخه حصار، پوششی از درختان بنه، ارس و انواع بادام کوهی را می‌توان مشاهده کرد.

تنوع گونه های گیاهی پارک ملی سرخه حصار

در پارک ملی سرخه حصار بیش از ۲۶۰ گونه گیاهی شناسایی شده است. این گونه ها را میتوان به سه دسته گراس، فورب و چوبی تقسیم کرد. برخی از گونه‌های گیاهی کمیاب و در حال انقراض در این پارک ملی عبارتند از: گون، نخود وحشی، فستوک، جو دوسر، عدس وحشی، نخود، گل کتانی، یونجه و ماش.

نمونه‌هایی از گونه‌های گیاهی پارک ملی سرخه حصار

پارک ملی سرخه حصار با تنوع زیستی غنی خود، میزبان طیف وسیعی از گیاهان است. در میان درختان و درختچه‌ها، می‌توان به زالزالک، گوجه وحشی و سرو کوهی اشاره کرد. پوشش گیاهی منطقه گرمسیری پارک شامل گز، تاغ، گون، خارشتر و اسپند می‌شود. در مناطق استپی کوهپایه، گیاهانی همچون درمنه، کلاه حسن، چوبک و همچنین گیاهان دارویی مانند آویشن، قدومه، بومادران، کاکوتی و پونه کوهی می‌رویند. علاوه بر این‌ها، پارک سرخه حصار دارای گونه‌های گیاهی با ارزش دارویی، صنعتی و خوراکی نظیر بابونه، بومادران، خاکشیر، بارهنگ، سنبل الطیب، سیرک، شیرین بیان، آویشن، کاکوتی، والک، سیر، آب تره، سماق و زرشک است.

پناهگاه حیات وحش

منابع آب کافی، پناهگاه‌های فراوان و پوشش گیاهی متنوع، زیستگاه مناسبی را در پارک ملی سرخه حصار فراهم کرده است. در این منطقه، حیواناتی همچون کل، بز، قوچ، میش البرز مرکزی، آهو، گراز، پلنگ، کفتار، روباه قرمز، شغال، گربه وحشی، گورکن، تشی و خرگوش زندگی می‌کنند. بزمجه بیابانی به عنوان گونه شاخص این منطقه شناخته می‌شود. همچنین، گونه‌های با اهمیت دیگری مانند لاک‌پشت مهمیزدار غربی که در طبقه‌بندی IUCN تحت عنوان آسیب‌پذیر قرار دارد، در این پارک زیست می‌کنند. از دیگر گونه‌های با اهمیت می‌توان به افعی البرزی، افعی شاخدار و بزمجه دشتی اشاره کرد که در لیست IUCN به عنوان گونه‌های در معرض خطر انقراض قرار دارند.

پرندگان پارک ملی سرخه حصار

پارک ملی سرخه‌حصار به‌ علت برخورداری از زیستگاه‌های متنوع شامل رودخانه، کوهستان، استپ، دارستان، کشتزار و باغات، و همچنین قرارگیری در مسیر مهاجرت تعداد زیادی از گونه‌های مهاجر، موقعیت بسیار خوبی برای زندگی پرندگان فراهم کرده است. به همین دلیل، گونه‌های متنوعی از پرندگان در زیستگاه‌های مختلف آن مشاهده می‌شود. در مجموع، پرندگان پارک‌های ملی خجیر و سرخه‌حصار و منطقه حفاظت‌شده جاجرود ۱۱۵ گونه هستند که ۲۲.۶ درصد پرندگان ایران را تشکیل می‌دهند. برخی از پرندگان موجود در سرخه‌حصار عبارتند از: حواصیل خاکستری، حواصیل شب، بوتیمار، اگرت بزرگ، سرسبز، اردک ارده‌ای، خوتکا، اردک نوک پهن، فیلوش، عقاب ماهی‌گیر، کورکور، قرقی، طرلان، عقاب طلایی، عقاب شاهی، سارگپه، کرکس، دال سیاه، دلیجه، بالابان، بحری، شاهین، آبچلیک و آبیا.

خزندگان، دوزیستان و گونه‌های در خطر انقراض

در این پارک، خزندگان و دوزیستانی نظیر مار کرمی، کور مار دوسر، مارآتشی، مارپلنگی، ماردستی، مار آبی، مارشتری، شترمار، یله مار، تیرمار، سوسن مار، افعی شاخدار ایرانی، افعی کوفی، قورباغه معمولی و وزغ سبز زندگی می‌کنند. گونه‌های حفاظت‌شده و در خطر انقراض این پارک شامل پلنگ، آهو، پازن و قوچ وحشی است. جمعیت این گونه‌ها در سال‌های اخیر کاهش چشمگیری داشته است؛ به عنوان مثال، جمعیت پلنگ از ۳۲ قلاده در سال ۱۳۵۶ به ۲ قلاده در سال ۱۳۸۰ کاهش یافته است. همچنین، جمعیت قوچ و میش از ۱۸۰۰۰ رأس در سال ۱۳۵۶ به ۲۷۶۵ رأس در سال ۱۳۸۰ و جمعیت بز و پازن از ۳۰۰۰ رأس به ۳۲۷ رأس در همین بازه زمانی کاهش یافته است. تعداد آهوان نیز از ۴۵۰ رأس در سال ۱۳۵۶ به ۳۵ رأس در سال ۱۳۸۰ رسیده است که نشان‌دهنده نیاز به حفاظت جدی از این گونه‌های ارزشمند است.

تهدیدهای پیش روی پارک ملی سرخه حصار

پارک ملی سرخه حصار با چالش‌ها و تهدیدهای متعددی روبرو است که حیات وحش و اکوسیستم آن را به خطر می‌اندازد. از جمله این تهدیدها می‌توان به ساخت‌وسازهای غیرمجاز، تعارضات و تصرفات پادگان‌ها، احداث میادین تیراندازی و برگزاری مانورهای نظامی، تخریب ناشی از پروژه‌های عمرانی مانند خط لوله انتقال مواد نفتی و اتوبان‌ها، حفر چاه‌های غیرمجاز، شکار غیرمجاز، ورود غیرمجاز افراد و دام‌ها به منطقه، آتش‌سوزی‌ها و تخلیه زباله اشاره کرد. این عوامل، تنوع زیستی پارک را تهدید کرده و نیاز به اقدامات حفاظتی جدی را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

تفریحات متنوع در پارک ملی سرخه حصار

پارک ملی سرخه حصار با امکانات و تفریحات متنوع خود، فرصتی عالی برای گذراندن اوقات فراغت در طبیعت را فراهم می‌کند. پیاده‌روی در مسیرهای زیبا و سرسبز پارک، لذت بردن از هوای پاک و مناظر طبیعی، و همچنین دوچرخه‌سواری در پیست هشت کیلومتری آن، از جمله فعالیت‌های محبوب در این پارک هستند. پیک‌نیک در فضای دل‌انگیز پارک، به‌ویژه در روزهای تعطیل، برای خانواده‌ها بسیار جذاب است.

امکانات تفریحی و رفاهی

علاوه بر تفریحات طبیعی، پارک ملی سرخه حصار دارای امکانات تفریحی و رفاهی دیگری نیز هست. دهکده تفریحی ورزشی کاج با رستوران و امکانات بازی‌های مهیج مانند پینت بال، تنیس، فوتبال‌دستی و…، لحظات شادی را برای بازدیدکنندگان رقم می‌زند. پارک آموزش ترافیک نیز مکانی آموزنده و سرگرم‌کننده برای کودکان است. همچنین، امکانات رفاهی مانند سرویس بهداشتی، منقل‌های کباب‌پز، زمین و وسایل بازی کودکان و آلاچیق‌ها، آسایش و راحتی بیشتری را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کنند.

بازدید از پارک ملی سرخه حصار

پارک ملی سرخه‌حصار از ساعت ۹ صبح تا ۱۱ شب پذیرای بازدیدکنندگان است و پس از ساعت ۱۰ شب ورود به آن ممنوع است. همچنین، بازدید از این پارک ملی رایگان است. لازم به ذکر است که در هنگام بازدید از پارک ملی سرخه حصار، به طبیعت احترام بگذاریم و با جمع‌آوری زباله‌ها، نکشیدن شاخه‌ها و عدم شکار، به حفظ این میراث طبیعی ارزشمند کمک کنیم.

نتیجه گیری 

پارک ملی سرخه حصار، گنجینه‌ای طبیعی و تاریخی در دل پایتخت، با قدمتی از دوران قاجار، تنوع زیستی بی‌نظیر و چشم‌اندازهای خیره‌کننده‌اش، فرصتی بی‌بدیل برای فرار از شلوغی شهر و لذت بردن از طبیعت را فراهم می‌کند. این پارک با دارا بودن گونه‌های گیاهی و جانوری متنوع، از جمله برخی گونه‌های کمیاب و در معرض خطر، اهمیت زیست‌محیطی بالایی دارد. با این حال، تهدیدهایی همچون ساخت‌وسازهای غیرمجاز و تخریب زیستگاه‌ها، این گنجینه طبیعی را در معرض خطر قرار داده‌اند. حفظ و نگهداری از این پارک ملی ارزشمند، وظیفه‌ای همگانی است و نیازمند توجه و همکاری همه ماست. بازدید از پارک ملی سرخه حصار، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی از طبیعت و تاریخ را برای هر بازدیدکننده‌ای به ارمغان می‌آورد، به شرط آنکه در حفظ و نگهداری از آن کوشا باشیم.

پرسش‌های متداول

۱. پارک ملی سرخه حصار در کدام منطقه تهران قرار دارد؟

پارک ملی سرخه حصار در منتهی‌الیه شرق تهران واقع شده است.

۲. چگونه می‌توان به پارک ملی سرخه حصار دسترسی پیدا کرد؟

با خودروی شخصی می‌توانید از طریق اتوبان رسالت شرق و سپس بزرگراه شهید یاسینی شرق به پارک برسید. همچنین می‌توانید از ایستگاه مترو فرهنگسرا یا ایستگاه اتوبوس چهارراه تهرانپارس با استفاده از تاکسی یا اتوبوس‌های تندرو به پارک دسترسی پیدا کنید.

۳. آیا برای بازدید از پارک ملی سرخه حصار نیاز به پرداخت هزینه ورودی است؟

خیر، ورود به پارک ملی سرخه حصار رایگان است.