نقاشی پرتره در هیئت سنت کاترین اسکندریه اثر آرتمیزیا جنتیلسکی
آرتمیزیا جنتیلسکی (۱۵۹۳–حدود ۱۶۵۶) را یکی از برجسته‌ترین نقاشان دورهٔ باروک ایتالیا می‌دانند. با این حال، هیچ‌یک از آثار او را نمی‌توان در گالری ملی هنر واشنگتن یا موزهٔ لوور پاریس یافت. همچون بسیاری از زنان در تاریخ، جنتیلسکی نیز برای مدت‌ها به حاشیه رانده شده بود.اما دیگر چنین نیست. در سال ۲۰۱۸، گالری ملی لندن یکی از مهم‌ترین آثار او، «پرترهٔ خودنگار در هیئت سنت کاترین اسکندریه»(۱۶۱۵-۱۶۱۷) را به قیمت ۳.۶ میلیون پوند (معادل حدود ۴.۵ میلیون دلار) خریداری کرد. شاید این رقم چشمگیر به نظر برسد، اما بدون شک ارزش آن را داشت. جاناتان جونز، منتقد هنری گاردین، این اثر را «یکی از مهم‌ترین خریدهای گالری ملی در تاریخ خود» توصیف کرد. دلیل این اهمیت نیز روشن است: پیش از این خرید، از میان بیش از ۲۳۰۰ اثر موجود در این مجموعه، تنها ۲۰ اثر متعلق به زنان هنرمند بود. افزون بر این، خودنگارهٔ جنتیلسکی نخستین اثری بود که پس از سال ۱۹۹۱ از یک هنرمند زن به مجموعهٔ گالری ملی افزوده شد.با این حال، اهمیت جنتیلسکی در تاریخ هنر نباید صرفاً به جنسیت او محدود شود؛ او هنرمندی بی‌نهایت بااستعداد بود. هانا روتشیلد، رئیس کنونی هیئت امنای گالری ملی، از او به‌عنوان «پیشگام، راوی‌ای چیره‌دست، و یکی از پیشروترین و پر احساس‌ترین نقاشان دوران خود» یاد کرده است. دوران حرفه‌ای او بیش از ۴۰ سال به طول انجامید و او نخستین زن هنرمندی بود که به عضویت آکادمی هنرهای زیبای فلورانس درآمد.شدت و تأثیرگذاری آثار او تنها با کارهای کاراواجو قابل مقایسه است، هنرمندی که شاید جنتیلسکی در کودکی او را ملاقات کرده باشد. تأثیر کاراواجو را می‌توان در آثار برجسته‌ای همچون «جودیت در حال قتل هولوفرنس» (۱۶۱۱-۱۶۱۲، گالری اوفیتزی، فلورانس) مشاهده کرد. با این حال، شاهکار مورد بحث ما «پرترهٔ خودنگار در هیئت سنت کاترین اسکندریه» اثری است که به‌تازگی کشف شده و نه‌تنها دریچه‌ای به دنیای هنری‌ای که جنتیلسکی در آن می‌زیست می‌گشاید، بلکه بازتابی از زندگی شخصی و مبارزات او نیز هست.
این نقاشی تحت مرمت گسترده‌ای قرار گرفت و شکوه اولیهٔ خود را بازیافت. در سال ۲۰۱۹، به‌عنوان بخشی از برنامهٔ «بازدیدهای آرتمیزیا» در سراسر بریتانیا به نمایش درآمد. نخستین ایستگاه این تور کتابخانهٔ زنان گلاسگو بود، تنها موزهٔ رسمی بریتانیا که به تاریخ زنان اختصاص دارد. سپس، این اثر در مکان‌هایی غیرمنتظره و نامتعارف در سراسر بریتانیا به نمایش گذاشته شد، از جمله در مدرسه‌ای در نیوکاسل، یک مطب پزشک عمومی در پاکلینگتون، و زندانی در ساری.من نیز این فرصت را داشتم که از کتابخانهٔ زنان گلاسگو بازدید کنم و این پرتره را از نزدیک ببینم تجربه‌ای حقیقتاً مسحورکننده، به‌ویژه از آن جهت که این تنها تابلوی نقاشی به نمایش درآمده در آن مکان بود و بیننده می‌توانست تمامی توجه خود را بر آن معطوف کند.همان‌گونه که از نامش پیداست، «پرترهٔ خودنگار در هیئت سنت کاترین اسکندریه» در واقع دو تصویر را در یک قاب ارائه می‌دهد. از یک‌سو، چهرهٔ سنت کاترین را می‌بینیم، قدیسی که در اوایل قرن چهارم میلادی به فرمان ماکسنسیوس، امپراتور روم، به مرگ با چرخ شکنجهٔ خاردار محکوم شد؛ چرخی که، بر اساس افسانه‌ها، با لمس او در هم شکست. در این نقاشی، می‌توانیم این چرخ شکسته را ببینیم نکته‌ای جالب آنکه نام آتش‌بازی مشهور «چرخ کاترین» نیز برگرفته از همین روایت است.با اینکه این اثر دارای مضمونی کتاب مقدسی است که با هالهٔ نور بر فراز سر کاترین نشان داده شده در عین حال یک پرترهٔ خودنگار نیز محسوب می‌شود. این چهرهٔ جنتیلسکی است که با نگاهی پرصلابت و جست‌وجوگر به ما خیره شده است. شاخهٔ نخل در دست او نه‌تنها نمادی از شهادت سنت کاترین، بلکه نشانه‌ای از قلم‌موی نقاشی خود جنتیلسکی نیز هست.می‌توان میان این اثر و یکی دیگر از نقاشی‌های مهم او، «پرترهٔ خودنگار در هیئت تمثیل نقاشی» (۱۶۳۸-۱۶۳۹، مجموعهٔ سلطنتی، ویندسور، بریتانیا) ارتباطی روشن یافت. در آن اثر، جنتیلسکی در حال نقاشی کردن به تصویر کشیده شده است، که نشانگر هویت هنری و جایگاه او به‌عنوان یک نقاش مستقل و پیشگام است.
از این منظر، چرخ شکسته در دست سنت کاترین را می‌توان نمادی از رنج‌هایی دانست که خود جنتیلسکی در زندگی تحمل کرد. او در ۱۷ سالگی توسط آگوستینو تاسی هنرمندی که در کارگاه پدرش فعالیت می‌کرد مورد تجاوز قرار گرفت. در جریان دادگاه تاسی، او نه‌تنها مجبور شد دربارهٔ این اتفاق شهادت دهد، بلکه تحت شکنجه نیز قرار گرفت تا صداقت گفتارش ثابت شود. بااین‌حال،نگاهی که در این خودنگارهٔ مقتدرانه می‌بینیم، گواه روح تسخیرناپذیر و شکست‌ناپذیر اوست.دست راست جنتیلسکی که بر سینه‌اش فشرده شده، بر هویت زنانهٔ او تأکید می‌کند و این اثر، علاوه بر عمق معنایی، از حیث زیبایی‌شناسی نیز اثری خیره‌کننده است. تاجی که بر سر دارد، او را به شمایلی مسیح‌گونه تبدیل می‌کند.امروزه، در دورانی که زنان بیش از هر زمان دیگری دربارهٔ بی‌عدالتی‌هایی که هر روزه متحمل می‌شوند سخن می‌گویند، نمی‌توان نمادی شایسته‌تر از «پرترهٔ خودنگار در هیئت سنت کاترین اسکندریه» برای قدرت و پایداری زنان یافت.
